بیانیه رئیس موسسه تحقیقات آب به مناسبت روز جهانی آب

به نام خدا

روز جهانی آب (۲۲ مارس/۲ فروردین) هر ساله یادآور اهمیت و ارزش حیاتی آب در زندگی انسان و محیط‌زیست است. شعار امسال با تأکید بر “حفاظت از یخچال‌های طبیعی” به ما گوشزد می‌کند که اگر می‌خواهیم آینده‌ای پایدار برای آب و زندگی داشته باشیم، باید به منابع پنهان و بنیادین آب شیرین یعنی یخچال‌های طبیعی توجه ویژه کنیم.

یخچال‌های طبیعی که در کوهستان‌های بلند شکل می‌گیرند، ذخایر استراتژیک و حیاتی آب شیرین هستند که نقش مهمی در پایداری جریان‌های سطحی رودخانه‌ها، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، و تأمین آب در فصل‌های خشک و گرم ایفا می‌کنند. این منابع، ستون فقرات چرخه آب مناطق مرتفع و سرچشمه‌های اصلی بسیاری از رودخانه‌های کشور هستند. اما امروز، این منابع با تهدیدی جدی روبه‌رو شده‌اند. گرمایش زمین و افزایش دمای میانگین هوا باعث شده است که حجم و وسعت یخچال‌های طبیعی کشور به‌سرعت کاهش یابد. این روند نگران‌کننده به معنای از دست رفتن بخشی از امنیت آبی کشور است.

ایران به دلیل اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره وابستگی زیادی به منابع آب حاصل از ذوب برف و یخچال‌های طبیعی داشته است. کوهستان‌های البرز، زاگرس، و سبلان که میزبان مهم‌ترین یخچال‌های کشور (مانند یخچال‌های تخت سلیمان، سبلان، دماوند، زردکوه و اشترانکوه) هستند، نقش اساسی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایفا می‌کنند. اما بر اساس مطالعات علمی، از جمله پایش‌های ماهواره‌ای و داده‌های میدانی، طی پنجاه سال گذشته یخچال‌های تخت سلیمان بیش از ۵۵ درصد از سطح اولیه خود را از دست داده‌اند و سالانه به‌طور متوسط ۲۵ سانتی‌متر از ضخامت این یخچال‌ها کاهش یافته است. این ارقام زنگ خطر جدی است، چرا که کاهش یخچال‌ها مستقیماً به کاهش آب رودخانه‌ها، افت سفره‌های زیرزمینی، خشک شدن چشمه‌ها، نابودی اکوسیستم‌های منحصربفرد این مناطق و بروز تنش‌های آبی در پایین‌دست منجر می‌شود.

شعار امسال روز جهانی آب، یعنی “حفاظت از یخچال‌های طبیعی“، یادآور آن است که پایداری منابع یخچالی، نه‌تنها یک موضوع زیست‌محیطی بلکه یک مسئله اجتماعی و امنیتی است. اگر یخچال‌ها نابود شوند، تأمین آب در بسیاری از مناطق با چالش جدی مواجه می‌شود و این موضوع می‌تواند به تنش‌های اجتماعی، مهاجرت‌های اجباری و ناپایداری معیشت جوامع محلی بینجامد. پس حفاظت از یخچال‌ها، گامی برای حفاظت از صلح و ثبات اجتماعی نیز هست.

برای حفاظت از این ذخایر ارزشمند، باید اقدامات اشاره شده در ذیل در دستور کار قرار گیرند که بخشی از آن‌ها هم‌اکنون توسط موسسه تحقیقات آب در حال پیگیری است:

1. پایش و ارزیابی دائمی یخچال‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین مانند تصاویر ماهواره‌ای، پهپادها و سیستم‌های سنجش زمینی برای شناسایی تغییرات در حجم و سطح یخچال‌ها.
2. تدوین یک راهبرد ملی برای سازگاری با کاهش یخچال‌ها و بازنگری در الگوی بهره‌برداری از منابع آب، متناسب با واقعیت‌های جدید اقلیمی.
3. گسترش پژوهش‌های بین‌رشته‌ای میان متخصصان حوزه آب، اقلیم‌شناسان، و پژوهشگران علوم اجتماعی برای بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی کاهش یخچال‌ها.
4. افزایش آگاهی عمومی از اهمیت یخچال‌های طبیعی در چرخه آب و تأثیر آن بر زندگی روزمره مردم، از طریق آموزش، رسانه و برنامه‌های مشارکتی.

در جهانی که بحران آب به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی بشر تبدیل شده است، همگی ما نیز باید با نگاه مسئولانه به منابع یخچالی خود بنگریم. یخچال‌های طبیعی کشور، گنجینه‌های ارزشمند و غیرقابل جایگزین برای نسل امروز و آینده هستند. مؤسسه تحقیقات آب آمادگی دارد با تمام توان علمی و پژوهشی خود و در همکاری با مراکز علمی داخلی و بین‌المللی، طرح‌های ملی و منطقه‌ای برای حفاظت و مدیریت پایدار یخچال‌ها را هدایت و اجرا کند.

بیاییم در روز جهانی آب، تعهد ملی خود را برای حفاظت از منابع آبی کشور، به‌ویژه یخچال‌های طبیعی، تجدید کنیم. آینده آب ایران، آینده زندگی ماست.

محمدرضا کاویانپور ـ رئیس موسسه تحقیقات آب