رئیس موسسه تحقیقات آب از تهدیدهای کاهش و افزایش تراز آب دریای خزر برای سواحل ایران خبر داد.
به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات آب، «محمدرضا کاویانپور» در نشست خبری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب و تاسیسات آب و فاضلاب ایران با اصحاب رسانه به تشریح اقدامات این موسسه در راستای مدیریت منابع آبی و مقابله با بحران‌های آبی کشور پرداخت.
وی با اشاره به اهمیت تاریخی بحران آب در ایران گفت: حدود ۴۰ هزار کیلومتر قنات در کشور ایجاد شده است، چرا که تمدن ما همواره با بحران آب روبرو بوده است.
کاویانپور افزود: با توجه به افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، پژوهش‌های آبی در کشور به اولویت تبدیل شده است.
به گفته این مقام مسئول، موسسه تحقیقات آب در دو حوزه اصلی تحقیقات خود، یعنی «هیدرولیک و محیط‌های آبی» و «منابع آبی»، پروژه‌هایی را برای ارزیابی مخازن و پایش منابع آبی در دستورکار دارد.
رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین اشاره کرد: موسسه تحقیقات آب نه تنها در کشور، بلکه در پروژه‌های بین‌المللی نیز فعال است. یکی از اقدامات مهم این موسسه ایجاد و توسعه سامانه‌های مدیریتی است که به بخش‌های مختلف تخصصی در حوزه آب کشور کمک می‌کند.
سامانه‌های جدید برای مدیریت بحران‌ها و پایش منابع آبی
کاویانپور از راه‌اندازی چندین سامانه پیشرفته برای مدیریت منابع آبی کشور خبر داد که از جمله آن‌ها می‌توان به «سامانه پایش و هشدار سیلاب»، «سامانه پایش کاربری اراضی»، «سامانه تبخیر و تعرق» و «سامانه آب ورودی سدها» اشاره کرد. این سامانه‌ها با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، اطلاعات دقیق‌تری در خصوص وضعیت منابع آبی و پیش‌بینی بحران‌ها فراهم می‌کنند.
وی افزود: سامانه آب ورودی سدها می‌تواند میزان آب ورودی به سدهای کشور را در ماه‌های آینده پیش‌بینی کرده و به مدیران کمک کند تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین به سامانه جدیدی اشاره کرد که برای جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات در زمینه رفتار دریای خزر طراحی شده است و تصریح کرد: این سامانه که با هدف پیش‌بینی بحران‌ها و تهدیدات زیست‌محیطی در دریای خزر راه‌اندازی شده، از منابع مختلف داده‌ها را جمع‌آوری کرده و پیش‌بینی‌هایی در خصوص تغییرات آینده آن ارائه می‌دهد.
کاویانپور تأکید کرد: پژوهش و فناوری‌های نوین می‌توانند نقش بسیار مهمی در مقابله با بحران‌های آبی ایفا کنند و از این رو توسعه چنین سامانه‌هایی در موسسه تحقیقات آب همچنان در دستورکار قرار دارد.
هوش مصنوعی در خدمت مدیریت منابع آبی کشور
وی اظهار داشت: ما با به کارگیری فناوری‌های نوین و اطلاعات دقیق از وضعیت منابع آبی، می‌توانیم در مدیریت بحران‌ها و بهینه‌سازی مصرف آب در کشور، گام‌های موثری برداریم.
رئیس موسسه تحقیقات آب با اشاره به مراکز تحقیقاتی فعال زیرمجموعه موسسه، از جمله مرکز تحقیقات آب و فاضلاب، گفت: این مرکز به توسعه فناوری‌های تصفیه آب و بررسی کیفیت فاضلاب می‌پردازد. در این حوزه، انواع غشاهای موردنیاز برای تصفیه فاضلاب توسعه و حمایت شده‌اند. همچنین مرکز تحقیقات و مطالعات آب‌های ژرف (کارست) در استان فارس فعالیت‌هایی همچون ارزیابی پتانسیل منابع آب و ایجاد دستورالعمل‌های مدیریتی را دنبال می‌کند. مرکز مطالعات و تحقیقات دریای خزر نیز مسئولیت رفتارشناسی و بررسی تغییرات این دریاچه را بر عهده دارد.
کاویانپور با تأکید بر اهمیت دریای خزر و وضعیت حساس آن افزود: دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه بسته جهان، از نظر جغرافیایی و زیست‌محیطی اهمیت زیادی دارد. در دهه‌های اخیر، تغییرات تراز آب دریای خزر، از جمله افزایش تراز در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۵ و کاهش مجدد آن پس از این سال‌ها، خسارات زیادی به سواحل و فعالیت‌های دریایی کشور وارد کرده است. این کاهش تراز در سال‌های اخیر نیز ادامه داشته و چالش‌های متعددی را در زمینه سکونتگاه‌های ساحلی، اسکله‌ها، و فعالیت‌های شیلات و گردشگری ایجاد کرده است.
وی در ادامه با اشاره به چالش‌های جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی گفت: بررسی‌های ما نشان می‌دهد که افزایش گازهای گلخانه‌ای از سال ۱۹۷۰ به بعد به تغییرات دمایی چشمگیری منجر شده است. در سال ۲۰۲۳، میانگین دمای جهانی به ۱.۴۸ درجه سانتی‌گراد بالاتر از پیش از انقلاب صنعتی رسید و در سال ۲۰۲۴ این عدد به ۱.۶۲ افزایش یافت. این افزایش دما تبعات گسترده‌ای، از جمله تبخیر منابع آبی و کاهش حجم دریاچه‌ها، به همراه دارد.
رئیس موسسه تحقیقات آب بر اهمیت راهکارهای کاهش و سازگاری با تغییرات اقلیمی تأکید کرد و افزود: کشورها باید میان مقابله با طبیعت یا سازگاری با آن یکی را انتخاب کنند. در این راستا، تخفیف اثرات تغییرات اقلیمی از جمله کاهش ریزگردها و مدیریت منابع آب اهمیت ویژه‌ای دارد. اما باید توجه داشت که بسیاری از کشورهای بزرگ تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای، از جمله چین، هند، آمریکا و روسیه، همچنان روند تولید خود را ادامه می‌دهند و این موضوع نیازمند همکاری‌های جهانی است.
کاویانپور با تأکید بر لزوم ایجاد راهکارهای علمی و عملیاتی برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی افزود: باید با تکیه بر دانش و ابزارهای نوین، از جمله تحقیق و توسعه در حوزه منابع آبی و تغییرات اقلیمی، برای کاهش اثرات زیان‌بار و حفاظت از منابع ارزشمند کشور تلاش کنیم.
ضرورت مطالعات عمیق و علمی در برداشت از منابع آب ژرف
رئیس موسسه تحقیقات آب تأکید کرد که مدیریت منابع آب ژرف نیازمند رویکردی علمی، عمیق و مدون است.
وی در توضیح این مسئله بیان کرد: آب‌های ژرف دو دسته هستند؛ تجدیدپذیر و غیربرگشت‌پذیر، و سرعت تجدیدپذیری آن‌ها بسیار متفاوت است. به‌عنوان مثال، ممکن است جریان آب در عمق زمین به‌صورت میلی‌متری در طول یک سال جبران شود یا حتی کندتر.
کاویانپور افزود: استخراج آب از عمق ۵۰۰ تا ۴,۰۰۰ متری زمین مستلزم هزینه‌های سنگین است و مسائل متعددی از جمله دمای بالای آب، املاح خطرناک و هزینه‌های تصفیه را شامل می‌شود. این موضوع نیازمند انجام آزمایش‌ها و تحقیقات گسترده با همکاری موسسات علمی و دانشگاه‌هاست.
وی در پاسخ به سوالی با اشاره به اهمیت دستورالعمل‌های علمی در بهره‌برداری از منابع آب ژرف گفت: هرگونه تصمیم‌گیری باید با در نظر گرفتن حفظ منابع برای آیندگان و کاهش هزینه‌ها صورت گیرد. نمی‌توان بدون بررسی‌های دقیق و برنامه‌ریزی، کشور را درگیر مشکلات سنگین و هزینه‌های غیرقابل جبران کرد.
کاویانپور همچنین هشدار داد که ایجاد امیدهای مبهم و غیرواقعی درباره این منابع می‌تواند پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جدی به همراه داشته باشد.
وی تأکید کرد: مدیریت صحیح و علمی این منابع نقش کلیدی در تأمین آب پایدار برای کشور دارد.
توسعه سامانه‌های هوشمند برای مدیریت بحران‌های آبی و سیلاب‌ها
وی در پاسخ به سوال دیگری با اشاره به اهمیت استفاده از دستورالعمل‌های علمی برای بهره‌برداری از منابع آبی اظهار داشت: در سال‌های اخیر، دستورالعمل‌هایی را برای بهره‌برداری بهینه از منابع آبی ایجاد کرده‌ایم که به‌ویژه در زمینه‌های اکتشاف و بهره‌برداری از منابع آب، نتایج علمی خوبی به دنبال داشته است. اگر بخواهیم در سطح بین‌المللی عمل کنیم، باید مراحل اکتشاف و ارزیابی‌های فنی را به‌دقت دنبال کنیم و بر اساس آن‌ها، به‌طور علمی و با حمایت‌های دولتی، به پیشبرد این اهداف بپردازیم.
رئیس موسسه تحقیقات آب افزود: یکی از نکات کلیدی در بهره‌برداری از منابع آبی، بررسی نوع آب و میزان تجدیدپذیری آن است. به‌طور مثال، در کشورهایی مانند استرالیا و عربستان که منابع آبی زیرزمینی زیادی دارند، دستورالعمل‌های خاصی برای بهره‌برداری و بازگرداندن آب به طبیعت پس از استفاده وجود دارد. در این زمینه، ما باید مطالعه‌های پیچیده‌ای انجام دهیم تا مشخص کنیم که چه میزان آب می‌توانیم برداشت کنیم و چه تأثیری بر منابع آبی و اکوسیستم‌های زیرزمینی خواهد داشت.
تمرکز بر مدیریت بحران سیلاب‌ها و توسعه سامانه‌های پیش‌بینی
کاویانپور به فعالیت‌های موسسه تحقیقات آب در زمینه مدیریت بحران‌های سیلابی نیز اشاره کرد و گفت: یکی از اقدامات ما در سال‌های اخیر، تقویت سامانه‌های پیش‌بینی سیلاب‌ها بوده است. این سامانه‌ها با استفاده از داده‌های دقیق و مدل‌های پیشرفته، قادرند تا هشدارهای دقیقی در خصوص وقوع سیلاب‌ها ارائه دهند. این اطلاعات به‌ویژه در مواقع حساس به‌طور قابل توجهی در مدیریت بحران سیلاب‌ها مؤثر است.
این مقام مسئول تصریح کرد: برای مثال، در سیلاب‌های اخیر، سامانه هشدار سیلاب ما به‌طور دقیق اطلاعاتی درباره میزان بارش‌ها و ورودی آب به سدها ارائه داد که به مدیران کمک کرد تا قبل از وقوع سیلاب، اقدامات لازم برای کاهش خسارات را انجام دهند. این سامانه‌ها در حال تقویت هستند و ما در حال افزایش دقت پیش‌بینی‌ها و گسترش پوشش آن‌ها در سراسر کشور هستیم.
پیش‌بینی کم‌آبی و مدیریت منابع در شرایط بحران
کاویانپور همچنین به پیش‌بینی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت موسسه تحقیقات آب در خصوص کم‌آبی و کم بارشی‌های کشور اشاره کرد و گفت: ما با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری عمیق، پیش‌بینی‌های دقیقی از وضعیت منابع آبی کشور داریم. در حال حاضر، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که کشور در سال جاری با کم‌بارشی‌های جدی روبه‌رو است. بنابراین، ضروری است که وزارت نیرو و دیگر دستگاه‌های مرتبط اقدامات لازم برای مدیریت منابع آب را از پیش تعیین کرده و اقدامات اضطراری را در نظر بگیرند.
وی در ادامه تأکید کرد: یکی از چالش‌های اساسی کشور در حال حاضر، مدیریت همزمان آب شرب و کشاورزی است. سامانه‌هایی که برای مدیریت این منابع در نظر گرفته‌ایم، با ارزیابی دقیق وضعیت منابع آبی، اولویت‌بندی‌های لازم را انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال، در شرایط کم‌آبی، اولویت با تأمین آب شرب خواهد بود و ما پیش‌بینی‌های دقیقی از وضعیت آب شرب و کشاورزی داریم تا در شرایط بحرانی بتوانیم به‌طور بهینه از منابع استفاده کنیم.
کاویانپور در پایان اظهار داشت: با کمک این سامانه‌ها و تحقیقات علمی، ما قادر خواهیم بود تا در آینده بحران‌های آبی را به‌طور مؤثرتری مدیریت کنیم و آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی را کاهش دهیم.
